หลาย ๆ คนอาจจะเคยคิดหรือรู้สึกว่า ญี่ปุ่นนี่มีความชาตินิยมสูง มีความเป็นญี่ปุ่นแรงกล้ามาก แต่ที่จริงแล้วจิตวิญญาณญี่ปุ่นปัจจุบันมีความเป็นลูกผสมอยู่อย่างมาก ถึงขั้นมีคำศัพท์คำว่า “วะคง-โยไซ (和魂洋才)” ขึ้นมาเลยทีเดียว
หลาย ๆ คนอาจจะเคยคิดหรือรู้สึกว่า ญี่ปุ่นนี่มีความชาตินิยมสูง มีความเป็นญี่ปุ่นแรงกล้ามาก แต่ที่จริงแล้วญี่ปุ่นปัจจุบันมีความเป็นลูกผสมอยู่อย่างมาก ถึงขั้นมีคำศัพท์คำว่า “วะคง-โยไซ (和魂洋才)” ขึ้นมาเลยทีเดียว โดยอักษรแต่ละตัวคือ
วะ (和) หมายถึง ความเป็นญี่ปุ่น
คง (魂) หมายถึง จิตวิญญาณ
โย (洋) หมายถึง ทะเลหรือมหาสมุทร ในบริบทของภาษาญี่ปุ่นสามารถแปลว่า ตะวันตก ได้ด้วย
ไซ (才) หมายถึง อัจฉริยะ ความเป็นเลิศ หรือความรู้และศิลปวิทยาการ
เมื่ออักษร 4 ตัวนี้รวมกันเป็นคำศัพท์ “วะคง-โยไซ (和魂洋才)” จึงมีความหมายว่า ให้อนุรักษ์จิตวิญญาณแบบญี่ปุ่นเอาไว้ แต่ให้ใช้วิทยาการตะวันตกเพื่อพัฒนาประเทศชาติ นั่นเอง
เดิมทีในสมัยโบราณนั้น อารยธรรมจีนคืออารยธรรมที่ยิ่งใหญ่ในทวีปเอเชียมานับพันปี ในช่วงศตวรรษที่ 7 ถึงศตวรรษที่ 8 ญี่ปุ่นเองก็รับอารยธรรมจีนและภาษาจีนเข้ามาอย่างเต็มรูปแบบ หลังจากนั้นจึงเกิดแนวคิดที่เรียกว่า “วะคง-คันไซ (和魂漢才)” ขึ้น คือให้ใช้จิตวิญญาณแบบญี่ปุ่นแต่ใช้วิทยาการของชาวฮั่น ดังจะเห็นได้จากภาษาญี่ปุ่นที่มีการใช้อักษรคันจิ (คันจิ: 漢字 แปลว่า อักษรของชาวฮั่น) เป็นอย่างมาก รวมทั้งรับทุกสิ่งทุกอย่างจากจีนมาในปริมาณมหาศาลทุกแง่มุมของชีวิต
แต่เมื่อญี่ปุ่นได้รับอารยธรรมจากตะวันตกเข้ามา 2 ระลอก ระลอกแรกคือ สมัยปฏิรูปเมจิ (明治維新) ในปี ค. ศ. 1868 และระลอกสองคือหลังสงครามโลกครั้งที่สองในปี ค. ศ. 1945 ทำให้ญี่ปุ่นปรับแนวคิดจากการใช้วิทยาการของชาวฮั่น มาใช้วิทยาการของชาวตะวันตกมากขึ้น จึงเกิดแนวคิดใหม่ที่เรียกว่า “วะคง-โยไซ (和魂洋才)” ขึ้นในที่สุด คืออนุรักษ์จิตวิญญาณญี่ปุ่นไว้เหมือนเดิม เพิ่มเติมคือศิลปวิทยาการตะวันตก (ตัดของจีนทิ้งไปเลย ว่างั้น)
เราจะเห็นแนวคิด “วะคง-โยไซ” ได้มากมายในญี่ปุ่น เช่น โยโชะคุ (洋食) หรืออาหารตะวันตกสไตล์ญี่ปุ่นประเภท ข้าวแกงกะหรี่, คัตสึ, หรือเบเกอรี่ญี่ปุ่น
แม้แต่ Know-How การบริหารจัดการก็ใช้ของตะวันตกอย่างมาก มีการแปล Know-How การบริหารจัดการของชาวตะวันตกไปเป็นญี่ปุ่นเพื่อใช้ในการบริหารองค์กรญี่ปุ่น อย่างเช่น ชุดความรู้ของ พีต้า โดะรักก้า (Peter Drucker) หรือ ไมเคะรุ ทัชชุมัง (Michael Tushman)
นอกจากนี้ในระบบโรงงานก็ใช้ศิลปวิทยาการตะวันตกอย่างมากเพื่อพัฒนาสมรรถนะการผลิต รวมทั้งพัฒนาเทคโนโลยีต่าง ๆ ของประเทศก็ล้วนใช้วิทยาการตะวันตกทั้งสิ้น
แม้แต่ในโลกบันเทิงอย่าง J-Pop, -J-Rock, หรือ Idol ญี่ปุ่น และ Manga หรือ Anime ก็ได้รับอิทธิพลจากศิลปวิทยาการตะวันตกเช่นกัน จึงเห็นได้ชัดว่าญี่ปุ่นปัจจุบันนั้น “เป็นลูกผสม” อย่างชัดเจน
อย่างไรก็ตามแม้ว่าญี่ปุ่นยุคใหม่จะมีลักษณะของ “วะคง-โยไซ” ที่ชัดเจน และไม่ค่อยมีใครพูดถึง “วะคง-คันไซ” กันอีกแล้ว แต่ก็มิได้หมายความว่าอารยธรรมจีนหมดความสำคัญไปจากญี่ปุ่น เพราะอย่างน้อยอักษรคันจิและแนวคิดต่าง ๆ ในอารยธรรมญี่ปุ่นก็ยังคงฝังรากลึกกับอารยธรรมจีนอยู่ดี
นักวิชาการด้านวัฒนธรรมศึกษาอย่าง Roland (2006) ก็ยังกล่าวไว้ชัดเจนว่า ญี่ปุ่นยังคงเผชิญกับ Dilemma (ภาวะ 2 แพร่งที่เลือกไม่ได้ กลืนไม่เข้าคายไม่ออก) ระหว่างอารยธรรมจีนและอารยธรรมอเมริกัน เรื่องก็เลยกลายเป็นว่า อะไรที่เก่า ๆ โบราณ ดูขลังหรือศักดิ์สิทธิ์ ญี่ปุ่นมักจะใช้ “วะคง-คันไซ” คือโยงไปหาจีนไว้ก่อนจะได้ดูศักดิ์สิทธิ์ ดูขรึม ดูมีความลึกลับ ในขณะที่อะไรที่ดูสมัยใหม่ดูล้ำยุค ญี่ปุ่นมักจะใช้ “วะคง-โยไซ” เพื่อโยงไปหาอารยธรรมตะวันตก (เน้นอารยธรรมอเมริกัน) นั่นเอง
สำหรับไทยเราเองน่าจะมีความเป็นลูกผสมมากกว่าญี่ปุ่นเสียอีก เพราะเราผสมทั้งอินเดีย, ขอมโบราณ, จีนโพ้นทะเล, ญี่ปุ่น, ยุโรป, อเมริกัน, และเกาหลี เอาไว้ในอารยธรรมของเราทั้งหมด เลยไม่เกิดเป็นคำศัพท์เฉพาะอะไรในด้านแนวคิดเหมือนที่ญี่ปุ่นมีคำศัพท์เฉพาะสำหรับแนวคิดเหล่านี้ เพราะของเราเป็นพหุวัฒนธรรมมานานแล้วนั่นเอง ไม่ได้เผชิญกับภาวะ Dilemma อะไรเป็นพิเศษ
บริษัทญี่ปุ่นในไทยเองอาจจะเรียกวัฒนธรรมองค์กรของตัวเองว่าเป็น “ไทคง-วะไซ (タイ魂和才)” หรือ “จิตวิญญาณไทย วิทยาการญี่ปุ่น” ก็คงได้กระมัง
หนังสืออ้างอิง
Roland, K. (2006). Japanamerica: How Japanese Pop Culture Has Invaded the U. S. New York, NY: Palgrave Macmillan
เรื่องแนะนำ :
– ญี่ปุ่นมีมหาวิทยาลัยเฉพาะทางที่เรียกว่า “มหาวิทยาลัยภาษาต่างประเทศ” ด้วยนะ
– ที่มาของเสียงอ่านคันจิอันหลากหลายในภาษาญี่ปุ่น
– ทำไมพระโพธิสัตว์กวนอิมในประเทศญี่ปุ่นถึงมีทั้งปางบุรุษและปางสตรี?
– คาราเต้: ความเป็นมาก่อนจะกลายเป็น 1 ในกีฬาโอลิมปิก 2020
– อะวะโมะริ (泡盛) เหล้าเชื่อมสัมพันธ์ไทย-ญี่ปุ่น
ที่มาและรูปภาพ :
https://savorjapan.com/
https://www.capcom-unity.com/
#วะคง-โยไซ (和魂洋才): การผสมผสานจิตวิญญาณญี่ปุ่นและวิทยาการแบบตะวันตก