วิชายุทธ วิถีเซน by Lordofwar Nick
ตามหาวิชาดาบอิไอ (2) พื้นฐานของวิชาดาบอิไอ
วันนี้จะมาขอบรรยายเชิงวิชาการอีกครั้งหนึ่ง แต่ทั้งนี้ขอบรรยายเอาเท่าที่ผมได้เรียนได้จำและได้เคยหัดปฏิบัติมาแล้วนะครับ ขอออกตัวอีกครั้งว่าที่เขียนไม่ได้จะเคลมว่าตัวเองเป็นอาจารย์หรือผู้รู้อะไร ผมเป็นเพียงผู้ฝึกหัดวิชาคนหนึ่งที่เอาเรี่องในอดีตมาเล่าเท่านั้นเอง ก็จะขอบรรยายตามลำดับดังนี้
การจับดาบ การเรียนดาบก็ต้องหัดจับดาบเสียก่อน ซึ่งมีหลักปฏิบัติดังนี้
- เวลากำดาบ มือซ้ายอยู่ล่าง มือขวาอยู่บน
- แรงกำดาบ ใช้แรงที่มือซ้ายเป็นหลักในการควบคุมดาบ มือขวาเป็นเพียงมือประคอง
- มือซ้ายกับมือขวาที่กำดาบ ให้ห่างกันราวหนึ่งนิ้วฟุต
- มือซ้ายที่กำดาบ กำพอให้หัวของด้ามดาบโผล่ออกมา
- มือขวาที่ประคองดาบ อย่าไปกำชิดกับประกับดาบ ให้เว้นตรงส่วนโลหะใกล้ประกับดาบ
- การใส่แรงกำดาบ ให้ใส่แรงกำดาบให้แน่นที่นิ้วก้อย ส่วนนิ้วชี้ให้ผ่อนคลาย
สิบปากว่า ไม่เท่าตาเห็น โปรดดูรูปประกอบครับ (ที่มา https://www.palmie.jp/lessons/202)
เอาแค่นี้ผมก็ต้องหัดกำๆ เหวี่ยงๆ พอให้เคยมือ ก็ใช้เวลาพอสมควร ในข้อที่ว่ามาสิ่งที่ต้องฝึกต้องหัดหนักมากที่สุดคงเป็นเรื่องการใส่แรงที่นิ้วก้อยนี่ละครับ
ดาบที่ใช้ฝึกจะเป็นดาบไม่มีคมเพื่อฝึกอิไอโดยเฉพาะ เรียกว่า อิไอโต 居合刀 โดยมากจะหนักตั้งแต่เจ็ดขีดขึ้นไป ราคาก็ราวๆ สามหมื่นเยนนี่หละครับ ผมตอนนั้นซื้อดาบของร้านนี้ โทซันโด 東山道 ลองไปดูกันได้ที่นี่ https://tozando.net
เราเรียนอิไอโดก็ใช้ดาบแบบนี้แหละครับ ดาบจริงมันแพงเป็นสองสามแสนเยนโน่น และอันตรายด้วย ว่างๆ จะพาทัวร์เกียวโต ไปเกาะกระจกร้านขายดาบกันนะครับ
การชักดาบ วิชาอิไอสำคัญที่การชักดาบ ดังนั้นบางทีก็เรียกวิชานี้ว่า บัตโต 抜刀 บัคเคน 抜剣 “ชักดาบ” (คุ้นๆ กับชื่อ บัตโตไซ 抜刀斎 ในเรื่อง “ซามูไรพเนจร” ไหมครับ ก็วิชาชักดาบนั่นหละ) ก็มี ซายะ โนะ อุจิ 鞘の内 .”ในฝักดาบ” ก็มี การที่เราชักดาบฟันได้เร็วนั้น มันมีการเคลื่อนไหวอยู่สองอย่างที่จำเป็นต้องมีคือ
- เวลาเราชักดาบ ดาบที่คาดเอวมันจะเป็นแนวตั้งเทียบกับพื้น แต่พอเราชักออกมากลางคันถึงจุดหนึ่ง เราต้อง บิดฝักดาบให้กลายเป็นแนวออกขนานกับพื้น
- เวลาเราชักดาบ เราเอานิ้วโป้งที่กำแถวฝักดาบ (ต้องคอยเอานิ้วโป้งกด เดี๋ยวดาบมันไหลออกมาตอนลุกๆ นั่งๆ ประเดี๋ยวจะยุ่งกันใหญ่) ดันประกับดาบออกมา ตอนชักดาบตอนแรกเรา “ชักดาบจากจากฝัก” แต่พอถึงจุดหนึ่งที่เราบิดฝักดาบเพื่อเป็นการสลัดคมดาบออกจากฝักพร้อมฟันออกไปนั้น เรา “ชักดาบออกจากฝัก” และ “ชักฝักออกจากดาบ” ไปด้วยพร้อมกัน การชักฝักออกจากดาบนี้เรียกว่า ซายะบิกิ 鞘引き ”ชักฝักดาบ”
- กระบวนการชักดาบที่กล่าวมาข้างต้นนี้ อย่าทำบุ่มบ่ามเอาไว (ถ้าเป็นดาบจริง เด๋วนิ้วจะขาดเอา) ให้ตอนแรก ค่อยๆ ชักดาบตอนแรกก็ค่อยๆ แล้วพอการเคลื่อนไหวถึงตอนท้ายจึงเร็ว เรียกว่า โจะฮะคิว 序破急
การก้าวย่าง สิ่งสำคัญในวิทยายุทธ์ญี่ปุ่นคือการรักษาสมดุล คือการจมแรง การย่อขาหน่อยๆ ถ่วงก้นกบให้ตรง เวลาก้าวจะฟัน ต้องใส่สะโพกดันเอวออกไป นี่เรียกว่า อิไอโคชิ 居合腰 “สะโพก (เอว)” อิไอ “พลังมาจากเอว” ดังมีคำกล่าวว่า “เท้าถึง เอวถึง มือถึง แล้วดาบจึงถึง” (足至り 腰至り 手至り 剣至る) เรื่องของการใช้เอวมีพบในวิทยายุทธ์สายญี่ปุ่นทั้งนั้น การออกหมัดตรงในคาราเต้ก็ดี แม้แต่การออกแรง การหลบหลีกในบราซิลเลียนยูยิตสู (ซึ่งเป็นวิชาที่แตกยอดจากยูโดอีกที) ก็ต้องหัดใช้เอว พื้นฐานสุดก็ hip escape นี่หละ ลำพังกำลังของแขนขาไม่อาจสู้กำลังจากตัวจากเอวจากสะโพกได้
มารยาท วิทยายุทธ์ญี่ปุ่นนั้น เป็นเรื่องของจรรยามารยาทตามค่านิยมของซามูไร เข้ามาก็ต้องทำความเคารพ จะไปก็ต้องทำความเคารพ อิไอโดก็เช่นกัน ก่อนจะคาดดาบที่สะเอวก็ต้อง “คำนับดาบ” 刀礼 พอฝึกเสร็จเอาดาบออกจากสะเอว ก็ต้อง “คำนับดาบ” กันอีก
สิบปากว่าไม่เท่าตาเห็น (อีกละ) มาดูยูทูปเรื่องการคำนับดาบดีกว่าครับ
มีสิ่งที่น่าสนใจอยู่อย่างคือ เวลาเราใส่ชุดฝึก จากยืนเราจะนั่ง เราต้องเอามือขวาปัดชายฮากามะก่อนจะลงนั่ง มีใครสงสัยไหมครับว่าทำไมซามูไรญี่ปุ่น (สมัยเอโดะ) ต้องนุ่งกางเกงที่รุ่มร่ามขนาดนั้น เคยมีอาจารย์ไอคิโดท่านหนึ่งมาบอกว่า เขาใส่เพื่อปกปิดไม่ให้เห็นขาเห็นเท้าได้ เพราะวิทยายุทธ์หลายอย่างท่วงท่าต้องพึ่งการวางตำแหน่งของขาและเท้า และการลงน้ำหนักเท้า ใส่กางเกงรุ่มร่ามแบบนี้ คนจะได้ไม่เห็น จับตาดูไม่ได้ว่าเขาวางขาวางเท้าอย่างไร จะได้ขโมยวิชาไปไม่ได้นั่นเอง อันนี้ก็คือที่เขาว่ามา
พอพูดถึงตรงนี้คงมีคำถามเรื่องชุด ชุดที่ใส่ฝึกดาบอิไอก็เป็นชุดที่มีเสื้อ มีฮากามะ อย่างคล้ายๆ ชุดเคนโด้นั่นแหละครับ แต่เสื้อจะผ้าบางกว่า และเป็นสีดำหรือขาว (แล้วแต่สำนัก สำนักที่ผมเรียนใส่สีดำ) แต่จะเอาชุดเคนโด้มาใส่ก็ได้ไม่ผิดกติกา (อารมณ์เหมือนเอาชุดยูโดไปใส่เล่นไอคิโด) ซึ่งหลังจากที่ฝึกไปสองสามเดือนผมก็ฝากเฮียก๊อบคนเดิมหาชุดเคนโด้ให้ (หาเอาในไทยนี่หละ) ราคาสองพันบาท ซึ่งยังไงก็ถูกกว่าซื้อชุดที่ญี่ปุ่นแน่นอน
สุดท้ายก่อนที่ผมจะขอจบการบรรยายเรื่องดาบอิไอ คงมีคนอยากถามว่าคำว่า อิไอ 居合 หมายถึงอะไร ถ้าเอาความเข้าใจแบบบ้านๆ ของผม 居 อิ ตัวนี้คือ 居る อิรุ “อยู่ ตั้งอยู่” (ในเว็บญี่ปุ่นบางทีเขาว่าโบราณหมายถึง “นั่งอยู่”) 合 ไอ คือ “ประสานกัน เจอกัน” แผลงได้อีกเป็น “ประจัญกัน” (อย่างในคำว่า 合戦 กัสเซ็น “ประจัญบาน”) ก็คือเรานั่งรับ ตั้งรับ ประจัญกัน เรานั่งของเราอยู่ดีๆ หรือเราเดินๆ อยู่ดีๆ พวกจะมาเล่นเรา เรารู้ตัวก่อนก็ “ตั้งประจัญ” เอาด้ามดาบชิงตีมันก่อนบ้างก่อนมันจะได้ชักดาบออกดี หรือเอาปลายด้ามดาบกระแทกใส่มันก่อนบ้าง รับดาบด้วยดาบแล้วเราหลบไถลฟาดใส่มันอีกทีบ้าง
พอเขียนมาถึงตรงนี้ จู่ๆ ผมนึกถึงคำคมอันหนึ่งในวิชาบราซิลเลียนยูยิตสู นั่นคือ…
“Survive first, win later” (เอาตัวให้รอดก่อน ค่อยเอาชนะ)
ถึงจะเป็นคำฝรั่ง แต่มันคือ “ภูมิปัญญาญี่ปุ่น” ของแท้แน่นอนไม่ต้องสงสัย
พบกันใหม่ตอนหน้าครับ
เรื่องแนะนำ :
– ตามหาวิชาดาบอิไอ (1) บูโดคังอำเภอซุยตะ
– วัดชิเทนโนจิ (อีกรอบ) กับเนื้อย่างเกาหลีย่านทสุรุฮาชิ 29 กุมภาพันธ์ 2004
– (เรื่องแทรก ด่วนพิเศษ) เมื่อผมได้พบกับ “มือดาบซามูไร” ในลานประลองยูยิตสู SIAM CUP BJJ 2020
– ปราสาทโอซาก้า วันแดดจ้า และไคยูคัง 20 กุมภาพันธ์ 2004 (2)
– ปราสาทโอซาก้า วันแดดจ้า และไคยูคัง 20 กุมภาพันธ์ 2004 (1)
#ตามหาวิชาดาบอิไอ (2) พื้นฐานของวิชาดาบอิไอ