สมัยก่อนสงครามโลกครั้งที่สอง การปลูกฝังความรักชาติญี่ปุ่นเกิดขึ้นในตำราเรียน หลังความพ่ายแพ้ในสงครามโลกครั้งที่สอง เนื้อหาการเรียนการสอนเพื่อปลูกฝังความรักชาติได้หายไป ส่วนหนึ่งก็เพราะว่าการเข้าควบคุมของอเมริกา สงครามโลกผ่านมา 71 ปีแล้ว คนญี่ปุ่นภูมิใจในความเป็นชาติของญี่ปุ่นกันอย่างไร ผมขอยกมาทั้งหมดสี่ประเด็น
หากเรายังไม่มี Alien จากต่างดาวเป็นศัตรูร่วม ประเทศก็ยังคงเป็นประเทศอยู่และความรักชาติก็ยังคงมีอยู่
ความรักชาติมีไว้เพื่อให้คนในประเทศทุ่มเทเพื่อรักษาอาณาเขตดินแดงที่เรียกว่าประเทศ ที่ถือว่าเป็น “บ้าน”
ในบทความวันนี้ผมจะมาพูดถึงลักษณะของความรักชาติในญี่ปุ่นปัจจุบันเพราะเหตุการณ์ต่าง ๆ นานาปัจจุบันในโลกนี้ทำให้กลับมานึกถึงหน่วยที่เป็น “ประเทศ ”อีกครั้งหนึ่ง
จะกล่าวสั้น ๆ ก่อนว่าสมัยก่อนสงครามโลกครั้งที่สอง การปลูกฝังความรักชาติญี่ปุ่นเกิดขึ้นในตำราเรียน หลังความพ่ายแพ้ในสงครามโลกครั้งที่สอง เนื้อหาการเรียนการสอนเพื่อปลูกฝังความรักชาติได้หายไป ส่วนหนึ่งก็เพราะว่าการเข้าควบคุมของอเมริกา
สงครามโลกผ่านมา 71 ปีแล้ว คนญี่ปุ่นภูมิใจในความเป็นชาติของญี่ปุ่นกันอย่างไร ผมขอยกมาทั้งหมดสี่ประเด็น
1. ในฐานะสินค้าที่ยอดเยี่ยม Made in Japan
ในช่วงการเติบโตทางเศรษฐกิจของญี่ปุ่นในยุคทศวรรษที่ 60 ถึง 80 สินค้าคุณภาพต่ำของญี่ปุ่นก็แปลงร่างมาเป็นสินค้า High quality ตราสัญลักษณ์ของ Made in Japan ที่เคยเป็นที่ขบขันกลายเป็นสิ่งที่ผู้คนปราถนา คนญี่ปุ่นมีความภูมิใจเมื่อคนชาติอื่นยกนิ้วให้ว่าของญี่ปุ่นของดี เป็นกำลังใจให้คนญี่ปุ่นพยายามผลักดันเอาชนะสินค้าจากชาติอื่น ๆ อาทิเช่น เครื่องใช้ไฟฟ้า รถยนต์
เมื่อประเทศไม่ได้รบกันด้วยอาวุธ เศรษฐกิจเป็นเสมือนหนึ่งในเครื่องแสดงความภูมิใจในความมั่งคั่งของประเทศ แต่เราต้องไม่ลืมว่าญี่ปุ่นไม่มีทหารแล้ว และอยู่ใต้ความคุ้มครองของอเมริกา ทำให้ญี่ปุ่นใช้ทรัพยากรคนไปกับทางเศรษฐกิจเป็นส่วนใหญ่ ด้วยความเป็น Made in Japan ทำให้ผู้คนสามารถยืดอกแสดงความภูมิใจในชาติของตนได้จนถึงช่วงยุค 90 ก่อนที่สินค้าจากเกาหลีใต้จะเริ่มแย่งตลาดโลกได้
2. Nippon! Nippon! นักกีฬาญี่ปุ่น ที่กัมบัตเตะรุ
“กัมบัตเตะรุ” แปลว่า “กำลังพยายาม” หลายต่อหลายคนบอกว่าคนญี่ปุ่นมีความพยายาม และคนญี่ปุ่นก็คอยเอาใจช่วยนักกีฬาในชาติให้พยายามเข้าเอาชนะคู่แข่ง เอาเหรียญทองมาฝากคนทั้งประเทศ เนื่องจากระดับนักกีฬาญี่ปุ่นที่พอไปวัดไปวาลุ้นเหรียญกับเขาได้ ในช่วงเทศกาลกีฬาอย่างโอลิมปิค รายการทีวีต่าง ๆ จะประโคมข่าวกีฬา มีทำรายการพิเศษสอดส่องชีวิตการซ้อมของนักกีฬา ราวกับเข้าค่ายบ้าน AF นักกีฬาเป็นไอดอลยิ่งกว่าดารา
กีฬาเป็นการแข่งขันที่มาทดแทนการสู้รบด้วยสงคราม กีฬาที่เปลี่ยนไปจากการแข่งขันเฉพาะบุคคล กายเป็นการแข่งขันที่มีประเทศชาติและเม็ดเงินจากสปอนเซอร์ที่ต้องแบกรับ แต่ด้วยกีฬาช่วยสร้างความรู้สึกรักชาติ แม้แต่คนต่างชาติอย่างผมเคยดูนักกีฬาแข่งขันยังรู้สึกลุ้นและดีใจไปกับญี่ปุ่นด้วยเลย
3. เอเชียตะวันออกและญี่ปุ่นที่ไม่ได้อยู่ในเอเชีย
ในฐานะมนุษย์ผู้ไม่ได้ perfect เราต้องเข้าใจว่า “ความรู้สึกที่ไม่ชอบ” “ความรู้สึกแบ่งแยก” นั้นมีอยู่เป็นเรื่องปรกติที่แถบเอเชียตะวันออก คนญี่ปุ่นกับประเทศ “เพื่อน” บ้านอย่าง จีน เกาหลีใต้และเกาหลีเหนือ เหมือนจะเป็นไม้เบื่อไม้เมากัน
บนอินเตอร์เนตเราสามารถเห็น Comment ที่กล่าวแบ่งแยกประเทศจีนหรือเกาหลีกันได้ ในโลกอินเตอร์เนตที่ไม่รู้ว่าใครเป็นใคร การด่าทอกันทำได้ง่าย แม้แต่ญี่ปุ่นเองก็คิดว่าตัวเองไม่ได้อยู่ในเอเชีย ด้วยความที่เป็นประเทศเกาะ ทำให้ญี่ปุ่นเป็นกลุ่มกัน “โดยบังคับ” และวาดภาพว่าญี่ปุ่นเป็นประเทศที่เจริญแล้ว ต่างกับประเทศอื่นในเอเชีย เสริมสร้างความภูมิใจในความเป็นชาติญี่ปุ่น
4. Cool Japan
ตรงนี้ผมจะไม่พูดถึงมาก แต่กระแสวัฒนธรรมญี่ปุ่นอย่าง มังงะ อนิเมะ ไปจนถึงอาหารญี่ปุ่น การบริการแบบญี่ปุ่น เป็นสิ่งที่ช่วยปลูกฝังความภูมิใจในชาติญี่ปุ่น ณ ปัจจุบัน
++++
มีคนญี่ปุ่นช่วงหลังแพ้สงครามโลกใหม่ ๆ กล่าวว่า ความรักชาติอาจจะส่งผลเสีย เพราะเราจะมุ่งเน้นไปในเรื่อง ของ “จิตวิญญาณ” มากไป และละเลย “สภาพความเป็นจริง” ว่าประเทศญี่ปุ่นขาดแคลนกำลังต่อกรกับฝ่ายพันธมิตร
ในปัจจุบันนี้ญี่ปุ่นอาจจะไม่ได้ภูมิใจในประเทศชาติ เพราะว่าประเทศนั้นเหมือนจะอยู่ในความควบคุมของอเมริกา (อย่างห่างๆแบบห่วงๆ) แต่คนญี่ปุ่นภูมิใจว่าตัวเองเป็น “คนญี่ปุ่น” และหัวใจของบุคคล “คนญี่ปุ่น” identity ของแต่ล่ะคนนั้นใครพรากไปก็ไม่ได้ พวก
เขาภูมิใจใน “เชื้อชาติ”
หาก Nationalism หรือ Patriotism (愛国心 : อะอิโคะคุชิน : ความรักชาติ) จำเป็นสำหรับการคงอยู่ของประเทศ แต่ความรักชาติในระดับจิตวิญญาณจนมากไป อาจจะทำให้เรามองข้ามอะไรที่ควรแก้ไข
ประวัติศาสตร์อาจจะซ้ำรอยไปเรื่อย คนระหว่างชาติก็สู้รบกันไม่ทางใดก็ทางหนึ่งจนกว่าจะมียาน ID4 และ common enemy ทำให้คนลืม “กำแพง” ระหว่างชาติได้
ทุกคนคงเข้าใจว่าความรักชาตินั้นมีอยู่ในใจลึก แต่จะทำอย่างไรไม่ให้เรารักจนหลง เรารักจนหน้ามืดตามัว
คนญี่ปุ่นรุ่นใหม่ก็ถามตัวเองว่าเขายึดติดกับภาพความสำเร็จของญี่ปุ่นเก่า ๆ มากไปไหม เขาต้องเปลี่ยนแปลงอย่างไร
เราก็ลองถามตัวเราเองดูบ้างครับ
ทักทายพูดคุยกับ Wasu ได้ที่ >>> Facebook Wasu’s thought on Japan
เรื่องแนะนำ :
– ถึงทำงานก็จน working poor
– หัวใจบริการของญี่ปุ่น หรือว่า?
– สวนหินของวัดเรียวอันจิ
– ความเข้าใจที่ไม่มีใครเอ่ยปาก : 暗黙の了解 [อันโมะคุ โนะ เรียวไค]
– ตั๋วราคาก็พอกัน แต่คนญี่ปุ่นเลือกใช้รถไฟชินคันเซน แทนที่จะเป็นเครื่องบินเพราะอะไร