อะไรทำให้ เซน (Zen) กับญี่ปุ่นมีความผูกพันแน่นแฟ้นกันมาก อย่างที่เราเคยได้ยินว่าวัดต่างๆ ในประเทศญี่ปุ่นก็จะเป็นลักษณะของนิกายเซน การนั่งสมาธิแบบเซน การจัดสวนแบบเซน และอื่นๆ อีกมากมาย
เห็นชื่อร้านอาหารญี่ปุ่น “เซน” แล้วอยู่ๆ ก็นึกถึงศาสนาเซนขึ้นมา (มันมาเกี่ยวกันไงนะเนี่ย 555) ถ้าถามถึงเรื่องศาสนาประจำชาติแล้วล่ะก็ สำหรับประเทศไทยก็คือ ศาสนาพุทธ นั่นเอง โดยแบ่งเป็นนิกายเถรวาท และมหายาน แล้วเซนมาเกี่ยวอะไรนะ เซนก็เป็นศาสนาพุทธเหมือนกัน แต่แยกแตกออกมาจากมหายานเป็น “นิกายเซน” นั่นเอง โดยหากพูดถึงนิกายเซน ที่แรกที่เราจะนึกถึงก็คือประเทศญี่ปุ่น ทำไมถึงเป็นที่ญี่ปุ่นนะ และอะไรทำให้เซนกับญี่ปุ่นมีความผูกพันแน่นแฟ้นกันมาก อย่างที่เราเคยได้ยินว่าวัดต่างๆ ในประเทศญี่ปุ่นก็จะเป็นลักษณะของนิกายเซน การนั่งสมาธิแบบเซน การจัดสวนแบบเซน และอื่นๆ อีกมากมาย
เซน มีต้นกำเนิดจากประเทศอินเดีย โดยพระโพธิธรรม หรือที่เราเคยได้ยินจากชื่อ “ตั๊กม้อ” นั่นเอง (คุ้นๆ มะ กลับไปดูหนังจีนกันอีกรอบท่าจะดี) ได้เข้าไปเผยแพร่และพัฒนาที่ประเทศจีน ก่อนที่จะถูกเผยแพร่มาสู่เกาหลีและเข้าสู่ประเทศญี่ปุ่น โดยได้รับอิทธิพลมาจากลัทธิขงจื้อและลัทธิเต๋า ซึ่งในขณะที่เจริญรุ่งเรืองอยู่ในประเทศจีนนั้น ก็มีการแบ่งออกเป็นสองฝ่ายหลักๆ ก็คือ สำนักฝ่ายเหนือ ที่เชื่อในการค่อยๆ ปฏิบัติ สะสมบารมี และสำนักฝ่ายใต้ ที่เชื่อว่าในการตรัสรู้ธรรมอย่างฉับพลัน และก็เป็นสำนักฝ่ายใต้นี่เองที่ต่อมาไม่นานได้มีการถือปฏิบัติกันอย่างกว้างขวางและเผยแผ่ไปสู่ประเทศญี่ปุ่นเมื่อปี 1190 และถูกเรียกใหม่ว่า เชน หรือ เซน ในช่วงระหว่างที่เผยแผ่มาสู่ญี่ปุ่นนั่นเอง
เซนเป็นสาขาหนึ่งของพุทธศาสนา นิกายมหายาน ซึ่งยึดถือหลักปฏิบัติธรรมตามหลักของพระพุทธเจ้า ตามหลักของอริยสัจ 4 และมรรค 8 เซน ได้รับการยอมรับจากบุคคลที่ไม่ใช่พุทธศาสนิกชนโดยเฉพาะอย่างยิ่งบุคคลนอกทวีปเอเชีย ที่สนใจในเซนสามารถศึกษาและปฏิบัติธรรมได้ และได้เกิดนิกายสายย่อยออกมาที่เรียกว่า “คริสเตียนเซน”แบบหนึ่ง
วัฒนธรรมของชาวญี่ปุ่นที่ชาวต่างชาติรู้จักกันดี ได้แฝงเอาพุทธปรัชญา แบบเซนไว้อย่างแนบแน่น เช่น พิธีชงชา อิเคบานะ(การจัดดอกไม้แบบญี่ปุ่น) วิถีซามุไร คิวโด(การยิงธนูแบบญี่ปุ่น) หรือแม้แต่แนวทางการเล่นโกะหรือหมากล้อมแบบญี่ปุ่น เป็นต้น
บางตำราถึงกับบอกว่า เซนเป็นสิ่งที่สร้างบุคลิกลักษณะอันโดดเด่นของญี่ปุ่นเลยทีเดียว จากหลักสั้นๆ ของเซนที่เน้นในเรื่อง ความเรียบง่าย และฉับพลัน ซึ่งถ้าเราดูสิ่งต่างๆ ในประเทศญี่ปุ่น เราจะพบกับหลัก 2 อย่างนี้โดยทั่วไป ตัวอย่างเช่น การจัดดอกไม้แบบญี่ปุ่น ที่เน้นในเรื่องของความเรียบง่าย และการชงชาของญี่ปุ่นที่ใช้เวลาและความพิถีพิถันในการชงชา แต่ใช้เวลาในการดื่มแบบรวดเดียวหมด ก็สะท้อนถึงหลักดังกล่าว รวมไปถึงเรื่องอาหารการกินของญี่ปุ่นที่เราพบเห็นทั่วไป อาหารพื้นบ้านของญี่ปุ่นจะเน้นไปที่ความเรียบง่าย ซึ่งก็ทำให้เราเห็นว่าเซนได้สร้างอิทธิพลให้กับวัฒนธรรมญี่ปุ่นไม่น้อยเลย และอย่างในสมัยก่อน ในยุคซามุไร ที่ซามูไรทุกคนนับถือเซน ที่สอนให้ซามูไรมีวินัย ให้เสียสละ เช่น วิถีบูชิโด เป็นต้น
และสิ่งที่ทำให้เรารู้จักเซนกับประเทศญี่ปุ่นอีกอย่างก็คือ จากการ์ตูนเรื่อง “อิกคิวซัง” ที่ทางช่อง 3 นำมาฉายให้เราได้ดูกันบ่อยๆ นั่นเอง ท่าที่เราจำกันติดตาและเอามาล้อเลียนกันบ่อยๆ ก็ ท่าใช้หมองนั่งสมาธิ พูดถึงมาทุกคนคงนึกภาพตามได้ทันทีแน่นอน
อิกคิวซัง หรือที่รู้จักกันในชื่อของเณรน้อยเจ้าปัญญานั้น อิกคิว เป็นเณรในวัดนิกายเซนแห่งหนึ่งที่ฉลาดหลักแหลมจนมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักกันทั่วไป ที่สร้างมาจากเรื่องของพระนิกายเซนที่ชื่อ อิกคิว โซจุน ที่มีชีวิตในช่วง ค.ศ. 1394–1481
นอกจากนี้ ญี่ปุ่นยังนำหลักปรัชญาของเซนมาจัดสวนอีกด้วย โดยสวนประเภทนี้เรียกว่า “คาเระซันซุย 枯山水” หรือ สวนหินญี่ปุ่น หรือ เซนการ์เด้น นั่นเอง จำได้ว่าเคยได้ดูรายการทีวีแชมเปี้ยนตอนที่มีการแข่งประกวดจัดสวน มีผู้เข้าแข่งขันได้จัดสวนแนวเซนการ์เด้นด้วยเหมือนกัน และเรียกว่ามันเป็นสวนพื้นฐานหรือจะบอกว่าเป็นการจัดสวนที่เป็นปกติของทางญี่ปุ่นเลยทีเดียวนะ อย่างที่เมืองไทยเราจะไม่มีการจัดสวนแบบนี้สักเท่าไหร่ ถ้าไม่ใช่คนที่รักหรือชอบจริงๆ เป็นการจัดสวนที่มีองค์ประกอบเพียงแค่ก้อนหินและกรวดทรายเป็นหลัก แต่สามารถทำให้เราจินตนาการได้ต่างนานาจากการนั่งชมสวนแห่งนั้นได้ สถานที่ที่น่าจะเข้าไปนั่งชมสวนแนวเซนการ์เด้นนี่ก็คือที่ วัดเรียวอันจิ ที่เมืองเกียวโต ที่มีการจัดวางองค์ประกอบในแผนผังสี่เหลี่ยมโดยมีหินขนาดต่างๆ ตั้งบนเนินเตี้ยจำนวน 15 ก้อน วางบนพื้นดินที่มีมอสสีเขียวปกคลุม พื้นที่ราบทั้งหมดปูด้วยกรวดขนาดเล็กสีขาวเต็มพื้นที่ และพระเซนจะใช้คราดไม้ลากไปบนผิวเพื่อสร้างสรรค์เส้นสายคล้ายระลอกคลื่นของน้ำ ผู้ที่เข้ามาชมสวนแห่งนี้จะสามารถมองจากระเบียงวิหารออกมาและรู้สึกได้ถึงหมู่เกาะที่อยู่ท่ามกลางระลอกของสายน้ำ และอาจสัมผัสสายลมเย็นแม้ในวันที่ไม่มีลมได้พัดผ่านก็ได้ ซึ่งไม่ว่าเราจะมองจากมุมไหนก็จะไม่สามารถเห็นก้อนหินทั้ง 15 ก้อนได้หมดพร้อมกันเลย นับเป็นความมหัศจรรย์ในการจัดวางอย่างหนึ่ง และการที่ไม่สามารถมองเห็นก้อนหินทั้งหมดพร้อมกันได้ก็แสดงให้เห็นถึงสัจธรรรมในพุทธศาสนาที่ว่า “อย่าเชื่อในสิ่งที่ตาเห็น” แต่ควรมองอย่างมีสติ รู้ตัว พิจารณาไตร่ตรองหลายๆ ด้านให้รอบคอบเสียก่อน
โอ้โห สมแล้วที่เรียกว่า เซนการ์เด้น มีปรัชญาและคำสอนแฝงในการจัดสวนด้วย ทำให้อยากไปเห็นสถานที่จริงๆ ซะแล้ว ใครมีโอกาสได้ไปมาแล้ว อย่าลืมเก็บรูปและกลับมาเล่าให้ฟังบ้างนะ
ตอนนี้เราก็คงจะพอเห็นได้แล้วว่า สิ่งต่างๆ ที่ประกอบขึ้นมาเป็นวัฒนธรรมญี่ปุ่นนั้น มีหลักของเซนแฝงอยู่มากมาย ทำให้น่าจะพูดได้ว่า เซนกับญี่ปุ่นนี่มีความเกี่ยวพันกันมานานทีเดียว และเซนก็กลายมาเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตและวัฒนธรรมของญี่ปุ่นในปัจจุบันนี้ด้วย
เรื่องแนะนำ :
– มาอ่าน “คัมภีร์ห้าห่วง” ของมูซาชิด้วยกันเถอะ (89) คัมภีร์แห่งอากาส (ที่ว่าง)
– มาอ่าน “คัมภีร์ห้าห่วง” ของมูซาชิด้วยกันเถอะ (88) คัมภีร์แห่งวาโย (ลม): สิบเอ็ด ปัจฉิมลิขิต
– เอาใจคนรักเลโก้ด้วยชุดต่อปราสาทฮิเมจิและสวนเซนแบบญี่ปุ่น
– เซนกับบราซิลเลี่ยนยูยิตสู (ตอนพิเศษ) ยูยิตสูเพื่อชีวิตที่ดีกว่า (จริงๆ นะ)
– ร้านอาหาร 5 ช่อง YouTube ทำอาหารญี่ปุ่นชวนหิว
ขอบคุณข้อมูลและรูปภาพ : www.wikipedia.org
รสชาติพื้นบ้านแบบญี่ปุ่นที่ร้านฮานายะ (Hanaya)